ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY
Zdjęcie lotnicze Zespołu Pałacowo-Parkowego z lat 30. XX w.
Założenie pałacowo-parkowe obecnie.
Ruiny pałacu
Zasadniczym elementem Zespołu Pałacowo-Parkowego są ruiny. Stojącą tu niegdyś warownię wymieniano w dokumentach po raz pierwszy w 1296 r. Natomiast pierwszy murowany zamek w tym miejscu powstał najprawdopodobniej w XIV w. Obiekt ten posiadał wieżę, mury i fosę. Należał on naprzemiennie do biskupów wrocławskich, książąt oleśnickich oraz stanowił własność rycerską.
W latach 1579 i 1605 zamek trawiły pożary. W okresie wojny trzydziestoletniej został przebudowany na twierdzę. Do historii przeszło jej oblężenie przez wojska szwedzkie zimą 1640 r. Co prawda twierdza była otoczona szeroko rozlewającymi się wodami Baryczy, jednak silne mrozy skuły rzekę lodem i dzięki temu oblegający mogli przybliżyć armaty. Wówczas dowódca obrońców wydał polecenie swojemu słudze, któremu udało się następnie wykraść z twierdzy i pootwierał śluzy wszystkich stawów znajdujących się powyżej na Baryczy. Niebawem Szwedzi zostali zaskoczeni przez pękający lód i uwolnione ze stawów masy wody – wszystkie armaty zostały zatopione.
Plan twierdzy żmigrodzkiej.
Nowi właściciele obiektu (od 1641 r.) – rodzina von Hatzfeldt – w latach 80. XVII wieku zburzyli jednak fortyfikacje i zbudowali pałac. Jako pierwszy element barokowej przebudowy wzniesiono w 1683 r. kaplicę pałacową wg projektu Carlo Rossi’ego, która poświęcona została św. Georgowi (św. Jerzemu).
Wnętrze kaplicy pałacowej.
Obecnie widoczna pozostałość fasady dawnego barokowego skrzydła pałacu powstała po pożarze w 1689 roku, kiedy postanowiono przystąpić do przebudowy zamku. Mistrz budownictwa Christoph Hackner z Wrocławia zaprojektował główny korpus pałacu, który powstał w latach 1706-1708. Nowy pałac był dwupiętrową i trzyskrzydłową barokową budowlą.
Kolejny okres rozbudowy przypadł na lata 1762-1765, kiedy to na polecenie Franza Adriana von Hatzfeldt do barokowego pałacu Hacknera przyłączono 96-metrowe klasycystyczne południowe skrzydło projektowane przez późniejszego dyrektora Królewskiego Wyższego Urzędu Budowlanego w Berlinie Carla Gottharda Langhansa. Była to letnia część pałacu, a wraz z nią obiekt liczył 130 m długości.
W środkowej części tego skrzydła znajdowała się tzw. „Wielka Sala” z wielką kopułą pokrytą cynową blachą o czerwonym odcieniu. Właśnie w niej w 1813 r. ustalono tzw. Protokół Żmigrodzki, będący strategią decydującego etapu w wojnie przeciwko Napoleonowi. W zamku przebywali wtedy m.in. król pruski Fryderyk Wilhelm III, car Aleksander I, następca tronu szwedzkiego Karol Jan Bernadotte oraz posłowie Anglii i Austrii.
Lata 1874-1875 przyniosły kolejny okres rozbudowy żmigrodzkiego pałacu. Wówczas w tylnej części barokowego skrzydła Hacknera dobudowano rząd pokoi tak, że budowla ta mniej więcej podwoiła się. Ponadto, zgodnie z duchem epoki, barokowej fasadzie tego obiektu nadano obecnie widoczny wystrój neorenesansowy.
Później, w czasach księcia Hermanna III (1933-1945) planowano przywrócić m.in. pierwotny wygląd fasadzie projektowanej przez Hacknera. Zamiary te udaremnił jednak wybuch drugiej wojny światowej.
Okazała rezydencja Hatzfeldtów została spalona w styczniu 1945 przez Armię Czerwoną, a zniszczone skrzydło południowe rozebrano.
Ruiny w 2002 r.:
W latach 2007-2008 dokonano renowacji fasady i zabezpieczenia korpusu głównego pałacu, który jest obecnie dostępny jako trwała ruina. Z kolei w 2012 r. do istniejącej części dobudowano tzw. trejaż – symbolizujący nieistniejące już długie skrzydło pałacowe. W podziemiach ruin funkcjonuje restauracja.
Baszta
Najstarszą zachowaną do dziś w całości budowlą Zespołu Pałacowo-Parkowego jest zbudowana w 1560 roku obronna wieża mieszkalna, zwana basztą. Fakt budowy upamiętniono wmurowaniem nad wejściem płyty z piaskowca z herbem rodowym Kurzbachów, ówczesnych właścicieli zamku.
W 1642 roku, podczas wojny 30-letniej Szwedzi podwyższyli basztę o jedno piętro. Także i to wydarzenie przypomina tablica (znajdująca się nad poprzednią). Następnie, w 1668 r., wieży nadano imię Sankt Maria Trauburg. Dodatkowo fakt ten potwierdzała zamontowana stalowa sygnaturka ze św. Marią i dzieciątkiem Jezus w promienistym wieńcu i z datą 1560 i półksiężycem, co symbolizowało zagrożenie najazdu tureckiego. Po przebudowie z 1707 roku wizerunek Matki Boskiej został umieszczony na dachu namiotowym wieży mieszkalnej.
Ów dach namiotowy przetrwał do 1837 roku. Wtedy dobudowano jeszcze jedno piętro i pokryto cynową blachą. Do 1945 roku wieża mieściła archiwum. Był to jeden z największych na Śląsku prywatnych zbiorów dokumentów. Z kolei w podziemiach, ze względu na panującą tam stałą niską temperaturę, zorganizowano magazyn do przechowywania żywności.
Na wieży wisi, odsłonięta w lipcu 1998 r., replika tablicy z 1913 r., upamiętniającej fakt ustalenia i podpisania tzw. Protokołu Żmigrodzkiego. Układ ten walnie przyczynił się do rozbicia wojsk francuskich w Bitwie pod Lipskiem (16-19 X 1813) i późniejszego upadku Napoleona. Tym samym na pewien czas umarły nadzieje Polaków, którzy liczyli na odzyskanie niepodległości walcząc u boku cesarza Francuzów, a Polacy musieli nadal walczyć o wolność, o niepodległą Ojczyznę… aż do 1918 r.
Po renowacji, przeprowadzonej w 2008 roku, podziemia zajmuje mała wystawa stała, na parterze znajduje się Informacja Turystyczna „Baszta”, na pierwszym piętrze jest sala konferencyjna. Drugie piętro zajmuje tzw. sala rycerska z miejscem na wystawy, kameralne koncerty. Nad nią mieści się apartament noclegowy, a na samej górze – taras widokowy.
Park
Ruiny zamku otoczone są romantycznym parkiem, który powstał na przełomie XVIII i XIX wieku na powierzchni mniej więcej piętnastu hektarów, w miejscu zlikwidowanych fortyfikacji ziemnych dawnej twierdzy. Do parku prowadził (dziś częściowo zachowany, ale skrócony przez obwodnicę) wał zamkowy, czyli utworzona w 1680 roku i obsadzona drzewami (lipy i kasztany) aleja, która była dostępną dla wszystkich drogą prywatną, o długości 1,5 km, łączącą zamek ze Żmigrodem.
W parku warto zwrócić uwagę na dwa pomniki przyrody: dąb szypułkowy i znajdujący się za nim stary okaz cisa. Obok interesującego starodrzewia, znajduje się tu też zabytkowy żelazny maszt na chorągwie, pochodzący z drugiej połowy XIX w., a w południowej części zespołu – dawna oranżeria zbudowana przez C. G. Langhansa w II poł. XVIII w.
Znajduje się tu również interesująca rzeźba, jedna z czterech kamiennych figur (para tancerzy i 2 grajków), przypominających niegdyś, chyba najpiękniejszą, żmigrodzką legendę o tragedii miłosnej.
W sierpniu 2012 r. miało miejsce oficjalne otwarcie Zespołu Pałacowo-Parkowego po drugim etapie rewaloryzacji, czyli zagospodarowaniu parku pod kątem zieleni i małej architektury. Podjęta inwestycja miała w głównej mierze przyczynić się do wykreowania nowych funkcji parku, uwidocznienia zabytkowego charakteru obiektów oraz przywrócenia oryginalnego wyglądu części ogrodów wg zachowanych materiałów ikonograficznych. Dzięki temu park oferuje dziś m.in. tzw. trejaż – symbolizujący nieistniejące już długie skrzydło pałacowe, wyspę z dwoma mostkami i placem wypoczynkowym z miejscem na ognisko, grillem, pergolą i tzw. domkiem chińskim – altaną pełniącą role deszczochronu, czy też polanę piknikową z pomostem i przystanią na łódki nad brzegiem dużego stawu.
Dwa kamienie pamiątkowe w żmigrodzkim parku:
Informacja Turystyczna „Baszta
W Informacji Turystycznej „Baszta” w Żmigrodzie każdy będzie mógł uzyskać wszelkie niezbędne informacje o regionie Doliny Baryczy. Pracownicy punktu pomogą w zapoznaniu się z atrakcjami turystycznymi, bądź przy planowaniu ich zwiedzania. Pomocne są tu również materiały promocyjne oraz foldery i mapy, będące ważnym elementem wyposażenia IT „Baszta”. Biuro oferuje również możliwość wynajmu sprzętu turystycznego, a mianowicie: rowerów, lornetek i lunet. Informacja Turystyczna „Baszta” w Żmigrodzie posiada certyfikat polskiego systemu informacyjnego. Ponadto w samej też baszcie można wynająć pomieszczenia (sala konferencyjna, apartament).
Dolina Baryczy Poleca
W 2016 r. Zespół Pałacowo-Parkowy w Żmigrodzie certyfikowany został znakiem „Dolina Baryczy POLECA”. Otrzymują go usługi i produkty charakteryzujące się wysoką jakością, dbałością o ekologię i bazujące na lokalnych zasobach, a przede wszystkim wyróżniające podmioty, które współpracują ze sobą polecając się nawzajem, tworząc w ten sposób spójną ofertę turystyczną Doliny Baryczy.
Oferta rekreacyjna oznaczona znakiem Dolina Baryczy Poleca obejmuje możliwość:
• wypożyczenia kajaków na terenie Zespołu Pałacowo-Parkowego w Żmigrodzie na zamkowych stawach (od kwietnia do września w pogodne soboty i niedziele w godz. 11.00 – 17.30) oraz na własne spływy w sezonie lub poza nim. Obiekt dysponuje dwuosobowymi kajakami (12 szt.) wraz z wiosłami i kapokami, przyczepką do transportu kajaków oraz dwiema łodziami wiosłowymi;
• za niewielką odpłatą wypożyczenia rowerów damskich i męskich (górskie i trekkingowe) (5 szt.), w tym kaski i kamizelki odblaskowe na każdy rower.
• wypożyczane są również lornetki i lunety do obserwacji ptactwa na terenie Doliny Baryczy.
Znak Dolina Baryczy Poleca przyznawany jest w każdym roku kalendarzowym. W roku 2022 Informacja Turystyczna „Baszta” Żmigród ponownie została odznaczona znakiem DB Poleca w kategorii „Usługa rekreacyjna”.
Link: http://www.dbpoleca.barycz.pl/products/view/135#scroll-to
W 2023 roku po raz pierwszy znak „Dolina Baryczy Poleca” otrzymała oferta edukacyjna – warsztaty regionalne.
Link: http://www.dbpoleca.barycz.pl/products/view/609#scroll-to , https://edukacja.barycz.pl/zasoby/?p=104&id_obiekt=145
Więcej o znaku Dolina Baryczy Poleca tutaj -> http://www.dbpoleca.barycz.pl/.
Nagroda dla Zespołu Pałacowo-Parkowego
Zespół Pałacowo-Parkowy w Żmigrodzie otrzymał tytuł „Zabytek Zadbany 2013” przyznawaną przez Generalnego Konserwatora Zabytków za „przykładnie przeprowadzoną trudną rewaloryzację zespołu, służącą utrwaleniu autentyzmu substancji zabytkowej i krajobrazu kulturowego, łączącą konserwację pojedynczego obiektu, konserwację trwałej ruiny oraz rewaloryzację założenia parkowego”.
Miejsce Przyjazne Rowerzystom
Od 2018 r. jesteśmy siedzibą Miejsca Przyjaznego Rowerzystom rekomendowanego przez stowarzyszenie Dolnośląska Kraina Rowerowa. Co to oznacza? Informacja Turystyczna Baszta posiada wydzielony i oznakowany parking rowerowy wyposażony w stojak na 20 rowerów, który objęty jest monitoringiem. W punkcie IT dostępne są narzędzia pozwalające na dokonanie podstawowych napraw i regulacji rowerów. W ofercie jest również możliwość odpłatnego wypożyczenia rowerów oraz skorzystania z nieodpłatnego internetu. Udzielamy informacji o regionie i dysponujemy także aktualną informacją o usługach turystycznych w sąsiedztwie, imprezach rowerowych, sklepach z częściami rowerowymi, serwisach oraz o innych Miejscach Przyjaznych Rowerzystom.
Atrakcje w Zespole Pałacowo-Parkowym
Od sierpnia 2014 roku do dyspozycji najmłodszych odwiedzających park stoi nowy kolorowy plac zabaw.
Dodatkowymi atrakcjami monitorowanego w całości Zespołu Pałacowo-Parkowego są m.in. boiska do gry w bule, fontanna, kajaki, grill na wyspie, polana piknikowa, wytyczona trasa biegowa i ścieżka przyrodnicza.
Ponadto obiekt jest miejscem imprez sportowych (Żmigrodzki Maraton na Raty – Regulamin 8. Żmigrodzkiego Maratonu Na Raty), koncertów kameralnych, imprez takich jak m.in. Festiwal Kwiatów, Dzień bez Samochodu czy Żmigrodzki Dzień Dziecka. Częścią Zespołu Pałacowo-Parkowego w Żmigrodzie jest ścieżka edukacyjna będąca wynikiem współdziałania Nadleśnictwa Żmigród i UM w Żmigrodzie, na której ustawiono urządzenia i gry edukacyjne.
Hotele dla owadów
Jedną z nowości, które w 2019 r. pojawiły się w żmigrodzkim Zespole Pałacowo-Parkowym, są hotele dla owadów. Od początku lipca można podziwiać dzieła wykonane przez członków Stowarzyszenia „Humorek” pod okiem pani instruktor Krystyny Kobylańskiej! A owady zapraszamy do zasiedlenia nowego lokum!
Stała wystawa zdjęć pałacowych wnętrz
Od 2 września 2019 r. dostępna jest w żmigrodzkich ruinach i w trejażu nowa atrakcja historyczna, która pozwoli cofnąć się w czasie i poczuć zapach historii… Zapraszamy, aby choć w części, zobaczyć jak żmigrodzki pałac wyglądał dawniej na zewnątrz i od wewnątrz.
Opiekunem Zespołu Pałacowo – Parkowego jest Zespół Placówek Kultury w Żmigrodzie.
Cennik usług i regulamin korzystania z Zespołu Pałacowo-Parkowego
Łowisko Żmigrodzkiego Stowarzyszenia Wędkarskiego Stawy Zamkowe:
Kontakt:
do godz. 15:00: tel. 71 385 35 15
po godz. 15:00: tel. 662 612 087
Regulamin łowiska:
Tekst: Paweł Becela
Fotografie współczesne: Paweł Becela, Justyna Grzybkowska, Jerzy Lewandowski, Mirosław Kłopotowski
Materiały archiwalne: Archiwum Rodziny Hatzfeldtów, Paweł Becela