ZABYTKI I OBIEKTY GMINY I MIASTA ŻMIGRÓD w pigułce:
ŻMIGRÓD
Zabudowa miasta:
Centrum Żmigrodu zachowało średniowieczny układ o kształcie zbliżonym do owalu z prostokątnym rynkiem i wychodzącymi z niego ulicami, które zbiegają się w miejscach, gdzie do 1819 roku stały bramy miejskie.
a) Rynek:
– gmach Urzędu Miejskiego z ok. 1830 r.
– Kolumna Maryjna z 1873 r. Pierwotnie była to tzw. kolumna zwycięstwa, którą ustawiono z okazji zwycięstwa Prus w wojnie z Francją w latach 1870-1871. W czerwcu 1947 r. na szczycie umieszczono Figurę Matki Bożej przywiezioną przez Siostry Miłosierdzia z Czortkowa.
b) Wieża ciśnień z ok. 1900 r.
c) Godne uwagi są również:
– kompleksy budynków przy ul. Mickiewicza i ul. Willowej, będących interesującymi przykładami architektury mieszkalnej z lat 20. i 30. XX w.,
– ul. Szkolna z aleją zasadzoną w latach 80. XIX w., z budynkami z okresu międzywojennego i kompleksem budynków szkolnych,
– obiekty po zakładach przemysłowych przy ul. Kolejowej – dawna cukrownia, później Pafawag (II poł . XIX w., pocz. XX w.) i przy ul. Kościuszki – dawna roszarnia lnu (lata 20. XX w.),
– ul. Lipowa: budynek nr 4 (ośrodek zdrowia) z 1914 r. i budynek nr 6 (dawny dom kultury) z 1878 r.,
– kompleks szpitalny przy ul. Willowej z ok. 1913 r.
Obiekty sakralne:
a) Kościół parafialny p.w. Trójcy Świętej:
Dominującą nad żmigrodzkim rynkiem bryłę gotycko-manierystycznego kościoła parafialnego p.w. św. Trójcy zbudowano w latach 1597 – 1607 na miejscu starszej drewnianej świątyni p.w. Najświętszej Marii Panny. Po dwóch pożarach wnętrze kościoła zbarokizowano (w latach 1702-1704) wg projektu Christopha Hacknera. W latach 1869-1870 dobudowano neogotyckie prezbiterium. Do kościoła prowadzi obecnie portal z ok. 1607 r., nad którym znajduje się herb fundatora Adama von Schaffgotsch i jego żony Katarzyny z domu Guttenstein. W środku warto zobaczyć m.in.:
– barokową kaplicę grobową rodziny von Hatzfeldt,
– obraz F.A. Schefflera „Adoracja Krzyża Świętego” z 1738 r.,
– dwa ołtarze boczne: jeden z ok. 2. poł. XIX wieku z obrazem św. Jana Nepomucena Adorującego Madonnę, a drugi, obecnie p.w. Matki Boskiej Nieustającej Pomocy, pochodzący z ok. 1704 r.,
– obrazy: „Pokłon Trzech Króli” z XVIII w, „Św. Wincenty a Paulo” z 1854 roku; „Opłakiwanie” z XIX wieku,
– rzeźby: św. Florian z ok. 1750, św. Jan Nepomucen z ok. 1750 roku, Matka Boska Bolesna i św. Józef z dzieciątkiem z ok. 1715 roku,
– pięciowieżowy prospekt organowy, który powstał w latach 1911-12, z wykorzystaniem szafy poprzedniego instrumentu z 1746 r.
– w ściany zewnętrzne kościoła wmurowana została m.in. renesansowa płyta nagrobna Henryka von Kurzbach pochodząca z ok. 1590, tablica inskrypcyjna Valentinusa Schmidt z 1672 r., a wewnątrz świątyni są m.in. tablica Hermanna Antona von Hatzfeldt i XVI-wieczne epitafium dwóch dziewczynek z rodu von Kurzbach.
– przed świątynią stoi barokowa figura św. Jana Nepomucena ustawiona w 1731 r.
b) Kościół p.w. św. Stanisława Kostki:
Poewangelicki kościół św. Stanisława Kostki został zbudowany na planie krzyża łacińskiego w latach 1854-58 według projektu H. Wäsermana. W listopadzie 1947 r. kościół poświęcono już jako świątynię katolicką, nadano mu imię św. Stanisława Kostki i pełnił funkcję kościoła szkolnego. Wewnątrz warto zobaczyć:
– ołtarz główny z Grupą Ukrzyżowania z XIX w.,
– marmurową nadwieszoną ambonę,
– oryginalny trójdzielny prospekt organowy,- rokokowe rzeźby z ok. 1745 roku – personifikacje Wiary i Miłości Bożej, pochodzące prawdopodobnie z poprzedniego zboru ewangelickiego.
Obecnie, ze względu na stan techniczny, kościół nie jest udostępniony do zwiedzania.
ZESPÓŁ PAŁACOWO-PARKOWY
Ruiny pałacu
Zasadniczym elementem zespołu pałacowo-parkowego są ruiny. Stojącą tu niegdyś warownię wymieniano w dokumentach po raz pierwszy w 1296 r. Natomiast pierwszy murowany zamek w tym miejscu powstał najprawdopodobniej w XIV w. Obiekt ten posiadał wieżę, mury i fosę. Należał on naprzemiennie do biskupów wrocławskich, książąt oleśnickich oraz stanowił własność rycerską. W latach 1579 i 1605 zamek trawiły pożary. W okresie wojny trzydziestoletniej został przebudowany na twierdzę. Do historii przeszło jej oblężenie przez wojska szwedzkie zimą 1640 r. Co prawda twierdza była otoczona szeroko rozlewającymi się wodami Baryczy, jednak silne mrozy skuły rzekę lodem i dzięki temu oblegający mogli przybliżyć armaty. Wówczas dowódca obrońców wydał polecenie swojemu słudze, któremu udało się następnie wykraść z twierdzy i pootwierał śluzy wszystkich stawów znajdujących się powyżej na Baryczy. Niebawem Szwedzi zostali zaskoczeni przez pękający lód i uwolnione ze stawów masy wody – wszystkie armaty zostały zatopione. Nowi właściciele obiektu (od 1641 r.) – rodzina von Hatzfeldt – w latach 80. XVII wieku zburzyli jednak fortyfikacje i wznieśli barokowy pałac. Jako pierwszy element barokowej przebudowy wzniesiono w 1683 r. kaplicę pałacową wg projektu Carlo Rossi’ego, która poświęcona została św. Georgowi (św. Jerzemu). Obecnie widoczna pozostałość fasady dawnego barokowego skrzydła pałacu powstała po pożarze w 1689 roku, kiedy postanowiono przystąpić do przebudowy zamku. Mistrz budownictwa Christoph Hackner z Wrocławia zaprojektował główny korpus pałacu, który powstał w latach 1706-1708. Nowy pałac był dwupiętrową i trzyskrzydłową barokową budowlą. Kolejny okres rozbudowy przypadł na lata 1762-1765, kiedy to na polecenie Franza Adriana von Hatzfeldt do barokowego pałacu Hacknera przyłączono 96-metrowe klasycystyczne południowe skrzydło projektowane przez późniejszego dyrektora Królewskiego Wyższego Urzędu Budowlanego w Berlinie Carla Gottharda Langhansa. Była to letnia część pałacu, a wraz z nią obiekt liczył 130 m długości. W środkowej części tego skrzydła znajdowała się tzw. „Wielka Sala” z wielką kopułą pokrytą cynową blachą o czerwonym odcieniu. Właśnie w niej w 1813 r. ustalono tzw. Protokół Żmigrodzki będący strategią decydującego etapu w wojnie przeciwko Napoleonowi. W zamku przebywali wtedy m.in. król pruski Fryderyk Wilhelm III, car Aleksander I, Wielki Książę Konstanty, feldmarszałek Kutuzow oraz posłowie Anglii i Austrii. Lata 1874-1875 przyniosły kolejny okres rozbudowy żmigrodzkiego pałacu. Wówczas w tylnej części barokowego pałacu Hacknera dobudowano rząd pokoi tak, że budowla ta mniej więcej podwoiła się. Ponadto, zgodnie z duchem epoki, barokowej fasadzie tego obiektu nadano obecnie widoczny wystrój neorenesansowy. Później, w czasach księcia Hermanna III (1933-1945) planowano przywrócić m.in. pierwotny wygląd fasadzie projektowanej przez Hacknera. Zamiary te udaremnił wybuch drugiej wojny światowej. Okazała rezydencja Hatzfeldtów została spalona w styczniu 1945 przez armię radziecką, a zniszczone skrzydło południowe rozebrano. W latach 2007-2008 dokonano renowacji fasady i zabezpieczenia korpusu głównego pałacu, który jest obecnie dostępny jako trwała ruina.
Baszta
Najstarszą zachowaną do dziś w całości budowlą zespołu pałacowo-parkowego jest zbudowana w 1560 roku obronna wieża mieszkalna, zwana basztą. Fakt budowy upamiętniono wmurowaniem nad wejściem płyty z piaskowca z herbem rodowym Kurzbachów, ówczesnych właścicieli zamku. W 1642 roku, podczas wojny 30-letniej Szwedzi podwyższyli basztę o jedno piętro. Także i to wydarzenie przypomina tablica (znajdująca się nad poprzednią). Następnie, w 1668 r., wieży nadano imię Sankt Maria Trauburg. Dodatkowo fakt ten potwierdzała zamontowana stalowa sygnaturka ze św. Marią i dzieciątkiem Jezus w promienistym wieńcu i z datą 1560 i półksiężycem, co symbolizowało zagrożenie najazdu tureckiego. Po przebudowie z 1707 roku wizerunek Matki Boskiej został umieszczony na dachu namiotowym wieży mieszkalnej. Ów dach namiotowy przetrwał do 1837 roku. Wtedy dobudowano jeszcze jedno piętro i pokryto cynową blachą. Do 1945 roku wieża mieściła m.in. archiwum. Był to jeden z największych na Śląsku prywatnych zbiorów dokumentów. Z kolei w podziemiach, ze względu na panującą tam stałą niską temperaturę, zorganizowano magazyn do przechowywania żywności. Po renowacji, przeprowadzonej w 2008 r., na parterze mieści się punkt informacji turystycznej, na pierwszym piętrze znajduje się sala konferencyjna. Drugie piętro zajmuje sala przeznaczona na wystawy i kameralne koncerty, jest tu jednocześnie scena Teatru 48. Nad nią mieści się apartament hotelowy, a na samej górze – taras widokowy.
Park
Ruiny zamku otoczone są romantycznym parkiem, który powstał na przełomie XVIII i XIX wieku na powierzchni mniej więcej piętnastu hektarów, w miejscu zlikwidowanych fortyfikacji ziemnych dawnej twierdzy. Do parku prowadził (dziś częściowo zachowany, ale skrócony przez obwodnicę) wał zamkowy, czyli utworzona w 1680 roku i obsadzona drzewami (lipy i kasztany) aleja, która była dostępną dla wszystkich drogą prywatną o długości 1.5 kilometra łączącą zamek ze Żmigrodem. W parku warto zwrócić uwagę na dwa pomniki przyrody: dąb szypułkowy i znajdujący się za nim stary okaz cisa. Obok interesującego starodrzewia, znajduje się tu też zabytkowy żelazny maszt na chorągwie, pochodzący z drugiej połowy XIX wieku, a w południowej części zespołu – dawna oranżeria zbudowana przez C. G. Langhansa z II poł. XVIII w. Znajduje się tu również interesująca rzeźba, jedna z czterech kamiennych figur (para tancerzy i 2 grajków), przypominających niegdyś, chyba najpiękniejszą, żmigrodzką legendę o tragedii miłosnej. W sierpniu 2012 r. miało miejsce oficjalne otwarcie Zespołu Pałacowo-Parkowego po drugim etapie rewaloryzacji, czyli zagospodarowaniu parku pod kątem zieleni i małej architektury. Podjęta inwestycja miała w głównej mierze przyczynić się do wykreowania nowych funkcji parku, uwidocznienia zabytkowego charakteru obiektów oraz przywrócenia oryginalnego wyglądu części ogrodów wg zachowanych materiałów ikonograficznych. Dzięki temu park oferuje dziś m.in. tzw. trejaż – symbolizujący nieistniejące już długie skrzydło pałacowe, wyspę z dwoma mostkami i placem wypoczynkowym z miejscem na ognisko, grillem, pergolą i tzw. domkiem chińskim – altaną pełniącą role deszczochronu, czy też polanę piknikową z pomostem i przystanią na łódki nad brzegiem dużego stawu.
BARKOWO
- Barokowy kościół parafialny p.w. św. Marcina z 1787 r. z wizerunkiem Matki Bożej Królowej Korony Polskiej przywiezionym z miejscowości Lewacze na Wołyniu.
Więcej ciekawych informacji na: https://it-zmigrod.pl/atrakcja-turystyczna-w-barkowie/ - Klasycystyczny poewangelicki kościół p.w. św. Antoniego Padewskiego wzniesiony w 1829 r., noszący cechy architektury K. F. Schinkla.
- Średniowieczny krzyż pokutny.
BORZĘCIN
Kaplica p.w. św. Jadwigi Śląskiej, którą wzniesiono w 1912 r.
BYCHOWO
- Barokowy kościół p.w. św. Jana Nepomucena z 1726 r. (prawdopodobne dzieło Ch. Hacknera) z gotycką wieżą z XV w. ze starszej świątyni.
- Średniowieczny krzyż pokutny. Wykuto go w granicie, a postawiono prawdopodobnie ok. 1425 r.
GRĄDZIK
Najstarszym zabytkiem jest tu dom szachulcowy z końca XVIII w.
KANCLERZOWICE
Znajdują się tu dwór, wozownia i zabudowania w zespołu podworskiego.
KORZEŃSKO
- Barokowy kościół parafialny Podwyższenia Krzyża Świętego z l. 1722-23 (prawdopodobne dzieło Ch. Hacknera) z późnogotyckim tryptykiem przedstawiającym pokłon Trzech Króli.
- Eklektyczny kościół poewangelicki – dziś katolicki p.w. św. Jana Pawła II – z 1861 r.
- Resztki wczesnośredniowiecznego grodziska.
- Krzyż pokutny datowany na XIV – XVI wiek.
ŁAPCZYCE
Zespół pałacowo-folwarczny składający się z: pałacu z XIX w., oficyny z 2 poł. XIX w., obory z ok. 1880 r., magazynu z ok. 1910 r., parku i ogrodu gospodarczego z XIX w.
NIEZGODA
- Zachowane domy o konstrukcji szkieletowej.
- Grobla – punkt widokowy na Staw Niezgoda.
OSIEK
- Ciekawymi obiektami są tu stare zabudowania i zagrody.
- Krzyż pokutny, który znajduje się w pobliżu kapliczki za wsią, przy drodze do Powidzka.
POWIDZKO
- Barokowo-klasycystyczny kościół parafialny p.w. św. Jana Chrzciciela z l. 1787-88. W jego wnętrzu znajdują się m.in. najstarsza rzeźba Doliny Baryczy – drewniany krucyfiks z XIV wieku oraz wizerunek Matki Bożej Łaskawej przywieziony ze Stojaniec koło Lwowa.
- Ruiny kościoła ewangelickiego z 1909 r.
- Przy czterech drogach wylotowych ze wsi zachowały się kapliczki przydrożne z XIX wieku.
- Licznie zachowały się zabytkowe zabudowania domów mieszkalnych i budynków gospodarczych.
- Krzyż pokutny datowany na XV wiek.
PRZYWSIE
Dawny budynek posterunku celnego i pozostałości po obiektach granicznych.
RADZIĄDZ
Barokowy kościół parafialny św. Karola Boromeusza z l. 1727 – 35 zbudowany przez Christopha Hacknera.
SŁUP NAPOLEONA
Słup graniczny wolnego państwa stanowego Żmigród, Milicz i posiadłości klasztoru w Trzebnicy. Zachowały się na nim wgłębienia – ślady ostrzy szabel żołnierzy napoleońskich.
GRODZISKA
Wczesnośredniowieczne grodziska we wsiach: Grądzik, Kędzie, Korzeńsko, Osiek Mały, Szarzyna, Żmigródek.